مشاوره ، راه اندازی ، نظارت ، خرید و فروش ورمی کمپوست ایلیا

مقدمه:
حمد و سپاس ایزد منان را که با الطاف بیکران خود این توفیق را به ما ارزانی داشت تا بتوانیم در راه ارتقای دانش عمومی و فرهنگ این مرز و بوم در زمینه­ی نوشتن این وبلاگ گامی هر چند کوچک برداشته و در انجام رسالتی که بر عهده دارم مؤثر واقع شوم.
پیش گفتار:
اهداف و ضرورت اجرای طرح تولید کود ورمی کمپوست:
1- ارزش افزوده بالا 2- بهره­برداری زود و سریع 3- اشتغال‌زایی (در روستاها –شهرها) 4- در اکثر نقاط کشور می­تواند به عنوان طرحی نو مطرح گردد. 5- توسعه اقتصادی –کسب درآمد 6- هزينه كم جهت اجرا براي يك نفر و يا شركتها
 
تولید ورمی کمپوست: یک سناریوی کشوری
فرآیند تولید ورمی کمپوست می­تواند علاوه بر مزارع در خانه­ها و فضاهای دانشگاهی، رستورانها، گلخانه­ها و مشاغل مربوط به خاک نیز انجام گرفته و فواید بسیاری در بر دارد. برای پی بردن به نمونه­هایی عالی از این کار در مقیاس­های کوچک و بزرگ و فناوری­های پایین یا پیشرفته این بخش را از نظر بگذرانید.
هدف ما بر این بوده است که در گسترش و سود بردن از طرح یا شغل تولید ورمی کمپوست به شما عزیزان علاقه­مند کمک شود­. خدمات مشاوره­ای ما بر پایه سالها تجربه در زمینه مدیریت منابع آلی شکل گرفته است. ما به مشتریان خود کمک می­کنیم تا راه­حل­هایی عملی در پیش گیرند. این امر به معنای یافتن تعادل صحیح بین مواد اولیه و روشهایی در جهت رسیدن به اهداف شماست. ما اطلاعات خود را راجع به بازار با رویکردهای اثبات شده در این زمینه و تفکر خلاق در می­آمیزیم تا بهترین راه‌حل را بیابیم. در سرتاسر دنیا، دانشمندان و کشاورزان در حال ایجاد واحدهای تولید ورمی کمپوست در مقیاس بزرگ می­باشند. تلاش ما بر این مبنا بوده است که بتوانیم کمکی به عزیزان علاقه­مند به عرصه تولید کود ورمی کمپوست بکنیم.
Vorm معادل لاتین کلمه «کرم» می­باشد و تولید ورمی کمپوست نیز اصولاً تهیه کمپوست توسط کرم­ها است.
برخلاف رفتار ناخوشایند ما با طبیعت، کرمها در سرتاسر کره زمین به حاصلخیزی و هوادهی بیشتر خاک کمک می‌کنند. آنها حتی می­توانند در حل مشکل زباله­های آلی نیز به ما کمک نمایند. وجود زباله­های آلی فاسد شونده باعث آلودگی منابع آب زیرزمینی می­شوند.
کرم­ها قادرند این زباله­های آلی را خورده و در مقابل، کود در اختیار ما قرار دهند و این معامله­ای است که انسان نمی­تواند براحتی از آن صرف‌نظر نماید.
چارلز داروین بیش از چهل سال بر روی کرمهای خاکی مطالعه نمود. او می­گوید: «کرمها زندگی گیاهی را بسیار بهبود می­بخشند. آنها خاک را سوراخ کرده و باعث نرمی آن می­شوند. همچنین با کشیدن ساقه­ها و شاخ و برگهای کوچک به درون خاک و نیز آوردن تعداد زیادی از خاکدانه­های ریز به سطح خاک، باعث افزایش نفوذپذیری خاک در هنگام بارندگی می­شوند. این کلوخه­ها، مدفوع کرمی نام دارند که به عنوان فضولات کرمها، کود آلی مناسبی برای رویش دانه­ها و علف­ها می‌باشند.»
 
 
 
 
فصل اول
کود ورمی کمپوست
 
 
هدف از ارائه این فصل:
در این فصل سعی بر آن شده است که عزیزان علاقه‌مند را با خواص فوق‌العاده کود ورمی کمپوست آشنا کنیم و این کود بیولوژیک را با سایر کودهای بیولوژیکی و کمپوست­های معمولی مقایسه کنیم. همچنین مطالب مختصری در خصوص کرم بیان گردیده است که آشنایی عزیزان را با کرم میسر می‌سازد.
 
 
سودمندیهای ورمی کمپوست
زباله­های آلی می­توانند به سرعت توسط کرمهای خاکی تجزیه و متلاشی گردند و به ماده­ای غیرسمی پایدار با ساختاری خوب و مناسب تبدیل شوند که این ماده به طور بالقوه از ارزش اقتصادی بسیاری به عنوان تهویه کننده­ی خاک در رشد گیاهان برخوردار است. ورمی کمپوست ماده­ای شبیه به پیت است که به خوبی تغییر فرم یافته و ساختار، تخلخل، تهویه، زهکشی و ظرفیت نگهداری رطوبت در آن در حد عالی می­باشد.
در این زمینه، سامانه‌هایی با فناوری پیشرفته، متوسط و پائین در دسترس می­باشند که سامانه‌هایی که از فناوری پایین برخوردارند می‌توانند به راحتی در مزارع کوچک یا در دامداری­ها مورد استفاده قرار گیرند. ورمی کمپوست می­تواند تعادل مناسبی بین مواد معدنی ایجاد کرده، دسترسی به مواد مغذی را ارتقاء بخشیده و به عنوان دانه­های هم‌تافت کود عمل نماید. همچنین وزن مخصوص ظاهری زباله را به شدت کاهش می­دهد اگرچه این کار نیاز به زمان بیشتری دارد.
تولید ورمی کمپوست تعداد ریز موجودات بیماریزای گیاهی را به شدت کاهش داده و بنابراین از این نظر برتری نسبی به کمپوست معمولی دارد. نظر کلی بر این است که عوامل بیماریزای گیاهی طی مرحله گرماگرایی فرآیند کمپوست‌سازی از بین می­روند. اما تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد که تولید ورمی کمپوست نیز باعث از بین رفتن این عوامل می‌گردد. تولید کمپوست به عنوان یک فرآیند هوازی منجر به معدنی شدن نیتروژن می­شود و در مورد تولید ورمی کمپوست نیز، استفاده از کرمهای خاکی باعث افزایش این فرآیند و تسریع آن می­گردد.
فرآیندهای هوموسی شدن که در مرحله رسیدگی کمپوست‌سازی اتفاق می­افتد، در طول فرآیند ورمی کمپوست، بزرگتر و سریعتر می­باشند. همچنین تولید ورمی کمپوست در مقایسه با تولید کمپوست معمولی می­تواند کاهش بیشتری از فلزات سنگین قابل جذب توسط موجودات زنده را به همراه داشته باشد و شواهدی وجود دارد که نشان می­دهد محصول نهایی این عمل ممکن است شامل ترکیبات هورمون مانندی باشد که باعث تسریع در رشد گیاه می­شود.
فرآیندهای تولید کمپوست معمولی و ورمی کمپوست در مدیریت مواد زاید، در جستجوی رسیدن به محصولاتی هستند که دارای ارزش اقتصادی می­باشند. به همین دلیل، امکانات دیگر این فناوریها نادیده گرفته شده و تاکنون بر روی آنها مطالعه­ای انجام نشده است.
تولید ورمی کمپوست دارای بیشترین اهمیت در بکارگیری فرآیند تثبیت و پایدارسازی، ساماندهی زباله­های آلی بصورتی است که همزمان با آن، موفقیت در دفع زباله یا دست کم به حداقل رساندن مشکلات زیست محیطی ناشی از مصرف آنها، بدون اینکه در بسیاری از موارد نیاز به تکمیل فرآیند باشد را فراهم می­نماید. اگر ترکیب و ویژگیهای زباله‌هایی که باید مورد تصفیه قرار گیرند این امکان را بدهد، فرآیندهای تولید ورمی کمپوست می­توانند تا مرحله پایانی به صورت کامل انجام گیرند تا اینکه به محصول نهایی با ساختار و کارآیی بهتر منجر گردد.
فرآیند مرسوم در تولید کمپوست معمولی که در حال حاضر به طور وسیعی مورد استفاده قرار می­گیرد برای تصفیه سریع مقادیر از ضایعات، مناسب می­باشد تا مشکلات آلودگی، سریعتر از روشهای تولید ورمی کمپوست به صورت سنتی حل شود. اما به نظر می­رسد سامانه‌های عمل کننده در تولید پیوسته ورمی کمپوست نیز که جدیدتر بوده و البته در حال حاضر به طور کامل ایجاد نشده­اند، قابل بکارگیری برای فرآیندسازی در مقادیر بزرگ باشند. سامانه‌های توده­ای­ـ ردیفی سنتی در تولید ورمی کمپوست می­توانند به عنوان یک روش جایگزین در کنترل زباله­هایی که در حجم کمتری تولید می­شود، مورد استفاده قرار گیرند. این کار به منظور از بین بردن مشکل زباله مذکور و همزمان با آن به دست آوردن یک کود آلی ارزشمند می­باشد. تولید ورمی کمپوست می­تواند در حجم کم و همچنین در حجم­های زیاد نقش مهمی در مدیریت مواد زاید آلی داشته باشد و به عقیده بسیاری از محققین فرآیندهای تولید کمپوست معمولی و ورمی کمپوست هیچیک الزاماً منحصر به فرد نمی­باشند و هر دو سامانه را می­توان در جهت بهره‌گیری از ویژگی­های با ارزش هر کدام مورد توجه و استفاده قرار داد.
ورمی کمپوست، به گیاهچه­ها امکان یک شروع خوب در رشد و بالندگی را می­دهد.
 
ورمی کمپوست ـ یک کود با کیفیت:
ورمی کمپوست یک ماده آلی بسیار مطلوب و پایدار است و هنگامیکه به خاک رسی افزوده می­شود، باعث نرمی بافت خاک شده و راه را برای عبور هوا و افزایش تهويه خاک فراهم می­سازد. لعاب مخلوط با مدفوع کرمی که جاذب الرطوبه است، باعث جذب آب شده و از حرکت آن در خاک جلوگیری می­کند. همچنین ظرفیت نگهداری آب را نیز بهبود می­بخشد. خاک شنی ظرفیت نگهداری آب کمتری دارد در حالیکه خاکدانه­های ورمی کمپوست که پوشیده از لعاب هستند، آب را برای مدت زمان بیشتری نگه می­دارند.
کربن آلی موجود در ورمی کمپوست عناصر غذایی را به آرامی و به طور یکنواخت در سامانه رشد گیاهی آزاد کرده و گیاه را قادر به جذب آنها می­نماید. خاک غنی شده با ورمی کمپوست، موادی اضافی فراهم می‌کند که در کودهای شیمیایی غالباً یافت نمی­شود. به طور خلاصه می­توان گفت که ورمی کمپوست در طولانی مدت و بر اثر استعمال مکرر، باعث بهبود خواص بیولوژیکی، فیزیکی و شیمیایی خاک می­شود. آن دسته از خواص ورمی کمپوست که آنرا به یک کود زیستی ایده­آل برای خاک تبدیل می­کند عبارتند از:
1- ورمی کمپوست حاوی آنزیم­هایی از قبیل پروتئاز، لیپاز، آمیلاز، سلولاز، لیگناز و کیتیناز می­باشد. این آنزیمها به عملکرد خود در تجزیه زیستی مولکولهای بزرگ و بقایای کشاورزی در خاک ادامه می­دهند تا حملات میکروبی بعدی تسریع شود.
2- ورمی کمپوست از نظر دارا بودن ویتامینها، آنتی بیوتیکها و هورمونهای رشد، ماده­ای غنی می­باشد.
3- مدفوع کرم عاری از عوامل بیماریزا است.
4- مدفوع کرم دارای ریز جامعه گیاهی (میکروفلور) خاص است که در خاک برای ایجاد محصولات مفید، دارای فعالیت­های پیوسته­ای می­باشند.
5- مدفوع کرم حاوی کوکونهای کرم خاکی بوده و تعداد این کرمها را در خاک افزایش می­دهد.
6- افزودن این ماده (ورمی کمپوست) به خاک، باعث ثبات ساختمان خاک می­گردد.
7- ورمی کمپوست رطوبت هو را نیز جذب می­نماید.
 
به حداقل رساندن خطر آلودگی:
کرم خاکی قادر است با افزایش میزان تجزیه زباله­ها، خطرات آلودگی ناشی از این زباله­های آلی را به پایین­ترین حد کاهش دهد. تجارب موجود در زمینه کشاورزی نشان می­دهد که جلوگیری از قحطی تنها با استفاده از کودهای شیمیایی ممکن نبوده و امری واهی به­شمار می­آید. این کار، مانند این­است که به­جای فراهم کردن فرصتی برای کسب درآمد برای یک­فرد نیازمند، به­او صدقه دهیم تا نیاز یک روز خود را برآورد.
گونه­های مناسب کرم خاکی می­توانند زباله را به کودی گرانبها تبدیل نمایند. اگر این عمل با تلاشها و مدیریت جامعه کشاورزی به موفقیت برسد می­تواند به طور حتم در تبدیل زمینهای بایر به اراضی حاصلخیز کمک نماید. امید به امکان تولید هوموس به وسیله کرمهای خاکی باعث تقویت این انگیزه و تلاش­ها می­شود. از زاویه­ای دیگر، این امر می‌تواند در رسیدن به اهداف انقلاب سبز، آدمی را یاری نماید.
 
مطالبی در مورد پرورش کرم:

فن کمپوست‌سازی از زمانهای بسیار دور بخشی از کشاورزی بوده است. کرمها دارای دست، پا و چشم نمی­باشند.
در حدود 4200 نوع مختلف از کرمهای خاکی وجود دارند.
کرمها در جایی زندگی می­کنند که از غذا، رطوبت، اکسیژن و دمای هوای مطلوب برخوردار باشد.
در هر ایکر از زمین ممکن است بیش از یک میلیون کرم خاکی وجود داشته باشد.
کرمها با ایجاد تونلهای عمیق در خاک، باعث نزدیک شدن خاکهای زیرین به خاکهای سطحی و ترکیب آنها با یکدیگر می­شوند. مواد لعابی که از کرمها دفع می­شود حاوی نیتروژن است که یک عنصر غذایی مهم برای گیاهان محسوب می­شود. این لعاب چسبناک باعث پیوند ذرات خاک و تشکیل خاکدانه می­گردد.
کرمها جانورانی خونسرد می­باشند.
نوزادان کرم از کوکونهایی‌که کوچکتر از یک‌دانه برنج است متولد مي‌شوند.
اگرچه کرمها چشم ندارند اما می­توانند روشنایی را به ویژه در قسمت قدامی خود حس کنند. آنها خود را از معرض نور کنار کشیده و در صورت مواجه شدن با نور برای مدتی زیاد (حدود یک ساعت) دچار فلج و بی‌حسی می­شوند.
اگر پوست کرم خشک شود کرمها خواهند مرد.
کرمها جزء جانوران هرمافرودیت می­باشند یعنی هر کرم اندامهای نر و مادگی را توأمان دارد، ولی نهایتاً کرم با اتصال به جفت دیگر از طریق دو کلیتلوم و تبادل اسپرم عمل جفتگیری را انجام می­دهد. سپس هر کرم یک کیسه تخم ریزی در کلیتلوم خود تشکیل می­دهد (کلیتلوم قسمتی ­برجسته در تنه ­کرم است و در بندهای نزدیک سر یک­ کرم بالغ قراردارد).
کرمها می­توانند در هر روز معادل نیمی از وزن خود تغذیه نمایند.
تولید ورمی کمپوست، ساده­ترین روش در بازیافت زباله­های مواد غذایی است و روشی عالی برای کسانی است که از یک تل کمپوست در فضای خارجی برخوردار نمی­باشند.
تهیه کمپوست توسط کرمها از معدوم کردن زباله­های غذاهای گیاهی جلوگیری کرده و باعث ایجاد کمپوستی با کیفیت بالا می­شود.
این کار توسط کرمهای قرمز «(ایزینیا فتیدا)» انجام می­گیرد که دمای بین 18 تا 25 درجه سیلسیوس برای آنها بسیار مطلوب بوده و می­توان از آنها در فضاهای داخلی مدرسه و اداره استفاده نمود.
کرمها به سرعت بر مواد غذایی اثر کرده و زباله­های مواد غذایی را به مدفوع کرمی که سرشار از مواد مغذی است تبدیل می­نمایند.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
فصل دوم
مواد مناسب برای تولید کود ورمی کمپوست
 
 
هدف از ارائه این فصل:
در این فصل سعی بر آن شده که در خصوص مواد تغذیه­ای کرم­ها به‌خوبی آموزش داده شود و سؤالات عزیزانی که هدف اصلی­شان بازیافت زباله­های آلی می­باشد به­خوبی پاسخ داده شود.
 
مواد مناسب برای تولید کود ورمی کمپوست:
کرمهای خاکی می­توانند از تمام انواع زباله­های غذایی، زباله­های حیاط، باغچه، کاغذ و مقوا تغذیه نمایند. زباله­های باغچه­ای مانند برگها، علفهای کوتاه شده، شاخ و برگهای کوچک و زائده­های گیاهی غیر چوبی می­باشند که همه قابل تبدیل به ورمی کمپوست هستند. برگها عمده­ترین زباله آلی موجود در اغلب مخازن کمپوست هستند. اگر از علفهای کوتاه شده استفاده می­شود بهتر است که آنها را با دیگر زباله­های منزل مخلوط نمود، زیرا در غیر این صورت، این علفها باعث فشردگی و محدود شدن جریان هوا می­شوند. همچنین بهتر است شاخه­هایی با ضخامت بیش از 6 میلی­متر را با یک رنده به قطعات کوچکتر تبدیل نمود. از زباله­های آشپزخانه­ای مانند باقیمانده سبزیجات، ته مانده قهوه و پوست تخم مرغ نیز می­توان استفاده کرد. در صورت بکار بردن نیتروژن اضافی، می­توان مقدار کمی خاک اره به آن افزود. برای هر صد کیلوگرم خاک اره حدوداً به ­یک ­کیلوگرم نیتروژن خالص نیاز است که معادل 2/2 کیلوگرم اوره می­باشد. خاکستر چوب نیز به عنوان منبع آهک محسوب می­شود که باید به میزان کمی مورد استفاده قرار گیرد. روزنامه­ها و کاغذهای باطله معمولی نیز قابل تبدیل به کمپوست می­باشند اما به دلیل اینکه میزان نیتروژن در آنها کم است، سرعت تجزیه پائین می­آید و در صورت استفاده از کاغذ نباید وزن آنها بیش از ده درصد کل وزن مواد موجود در مخزن ورمی کمپوست باشد. زباله­های آلی که از نظر بیولوژیکی تجزیه‌پذیر بوده و معمولاً به عنوان مواد کمپوست شوند، در پرورش کرم و تولید ورمی کمپوست مورد استفاده قرار می­گیرند به شرح زیر می­باشند:
 
فضولات حیوانی:
می­توان از مدفوع حیوانی مانند، گوسفند، اسب، بز و طیور برای این منظور استفاده نمود. لازم است پیش از استفاده از مدفوع حیوانی بجز احشام آزمایشات و پیش­بینی­های اولیه مختلفی در مورد عوامل بیماریزا و واکنش در مقابل کرمهای خاکی انجام داد. باید براي استفاده از مدفوع اسب بسیار دقت شود زیرا مدفوع این حیوان حاوی ویروس تتانوس است که برای انسان مهلک و کشنده می­باشد.
 
زباله­های کشاورزی:
همچنین می­توان از زباله­های کشاورزی که پس از برداشت محصول و خرمن­کوبی به دست می­آید نیز استفاده کرد. این زباله­ها شامل موارد زیر می­باشند: شاخه­ها، برگها، سبوس (بجز شلتوک)، پوست، زباله سبزیجات، خرده برگها، زباله­های فرآوری صنایع غذایی، تفاله نیشکر و زباله­های فرآوری می­باشند.
 
 
زباله­های جنگلی:
این زباله­ها تولیدات گیاهی از قبیل تراشه­های چوب، پوست، خاک اره و خمیر کاغذ را شامل می­شود که همه این مواد در کنار انواع گوناگون خرده برگهای جنگلی قابل استفاده می­باشند. می­توان از زباله جنگلی استفاده نشده مانند خرده برگها در فرآیند تولید ورمی کمپوست نیز استفاده کرد.
 
خرده برگهای ریخته شده در سطح شهرها:
برگهای ریخته شده و خرده برگهای سوزانده شده خیابانها و مناطق مسکونی نیز قابل مصرف می­باشند اما گزارشی مبنی بر استفاده از این موارد در دسترس نمی­باشد. اگر بتوان از این خرده برگها استفاده نمود، این کار باعث پاکیزگی شهرها و در ضمن ایجاد محصول ورمی کمپوست مفید می­گردد. ممکن است بتوان از خرده برگهاي انبه، گواوا و علفهای هرز (که بدون بذر می­باشند) نیز استفاده کرد اما در این مورد به اطلاعات بیشتری نیاز است.
 
کاغذ باطله و پارچه­های کتانی و ...
این مواد همه زباله­های آلی تجزیه‌پذیر می­باشند و اگر برای دستیابی به دیگر محصولات مفید مورد بازیافت قرار نگیرند می­توان آنها را به منظور تولید ورمی کمپوست بازیافت نمود.
 
 
زباله­های شهری:
زباله­های شهری یا همان زباله­هایی که هر روز تولید می­شوند، در بردارنده مواد مهمی از بقایای آلی شهری می­باشند. بخش قابل توجهی از زباله‌های شهری می­توانند دسته بندی شده و سپس بازیافت یا تجزیه گردند. اغلب زباله­های خانگی مانند زباله آشپزخانه نیز می­توانند با کمی دست کاری و تغییر در تولید ورمی کمپوست استفاده شوند.
 
محلول آبکی بیوگاز:
تجزيه و تبديل فضولات و مواد گنديده آلي كه مي‌تواند محصول حيوانات اهلي و يا گياهان باشد، به وسيله باكتري‌ها در دو مرحله به بيوگاز و بيوماس تبديل مي‌شود. از بيوگاز استفاده‌هاي فراواني مي‌توان كرد و از بيوماس هم به عنوان كود آلي مي‌توان بهره برد. در مرحله نخست اين واكنش بيولوژيك، باكتري‌هاي بي‌هوازي مواد آلي گنديده را به اسيدهاي آلي تبديل مي‌كنند. در مرحله دوم، گروه ديگري از باكتري‌ها اسيدهاي آلي به وجود آمده را تجزيه مي‌كنند كه در نتيجه آن بيوگاز كه بخش عمده آن متان است، توليد مي‌شود.
پس از بازیافت بیوگاز اگر لازم نبود که از آن در کشاورزی استفاده شود می­توان بجای کمپوست‌سازی به روش مرسوم از آن، در تولید ورمی کمپوست استفاده نمود.
 
 
 
زباله­های صنعتی:
زباله­های صنعتی مانند زباله حاصل از فرآوری مواد غذایی و زباله­های کارخانه­ای نیز می­توانند با کمی تغییر در پرورش‌کرم مورد استفاده قرار گیرند.
اما شایان ذکر است به علت اینکه زباله­های كارخانه‌هاي صنعتي، شيميايي، پتروشيمي، نساجي و معادن داراي فلزات سنگين از جمله سرب، جيوه، نيكل و كبالت مي‌باشند و این عناصر براي انسان و محیط‌زیست بسيار خطرناك است، باید در استفاده برای تولید ورمی کمپوست چاره اندیشی خاص خود را انجام داد.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
مواد مجاز برای تغذیه کرمها:
کرمها چه چیزهایی را نباید بخورند؟
توجه به این نکته مهم است که نباید از مواد زیر به عنوان خوراک استفاده کرد: فلزات، فویل، پلاستیک، مواد شیمیایی، روغنها، حلالها، حشره­کشها، صابون، رنگ، انواع مرکبات (پرتقال، لیمو، لیمو ترش، گریپ فروت) پیاز، بوته سیر، غذاهای بسیار گرم یا پرچاشنی و غذاهایی با میزان اسیدیته بالا. همچنین نباید از گیاه خرزهره و دیگر گیاهان سمی و نیز گوشت مرغ، لبنیات و مدفوع سگ و گربه استفاده شود.
از گیاهانی که به وسیله آفت کشها یا با علف کشها تیمار شده­اند، نباید در تولید کمپوست استفاده کرد. تنها می­توان مقدار کمی از گیاهان تیمار شده با علف کش را به تل افزوده ولی باید دقت کرد که فرآیند تجزیه بتواند بطور کامل انجام پذیرد. علفهای کوتاه شده از چمنها که بتازگی با علف کشها تیمار شده‌اند باید مدتی باقی بمانند تا تجزیه شوند.
ممکن است برخی مواد به عنوان تهدیدی برای سلامتی محسوب شده و یا تولید آفت نمایند بنابراین نباید از آنها در ساخت ورمی کمپوست استفاده نمود. افزودن مدفوع انسان و حیوان نیز توصیه نمی­شود زیرا احتمال انتقال بیماریها توسط آنها وجود دارد. همچنین نباید از گوشت، استخوان، چربی، تخم مرغ درسته و محصولات لبنی استفاده کرد زیرا این مواد باعث جذب جوندگان (مانند موش) به ایستگاه تولید ورمی کمپوست می‌شوند. هنگامیکه دمای هوا در مرکز تل ورمی کمپوست به 65 تا 71 درجه سیلسیوس می­رسد اغلب ارگانیسمهای بیماری­زای گیاهی و بذرهای علف هرز از بین می­روند.
 
کرمها چه مقدار غذا مصرف می­کنند؟
معمولاً هر 2 کیلوگرم کرم خاکی می­تواند یک کیلوگرم زباله آلی را در طول 24 ساعت بازیافت نماید. اگر استراحت، بستر، رطوبت و غذای کرمها در شرایطی کاملاً مطلوب باشند در اینصورت جمعیت کرمها می‌تواند در طول یک شبانه روز معادل نیمی از وزن خود (یعنی یک کیلوگرم) بازیافت نماید.
                                
 
 
 
 
 
 
 
 
 
فصل سوم
مورفولوژی کرم
 
 
هدف از ارائه این فصل:
در این فصل سعی بر آن شده است که عزیزان علاقه­مند را با مورفولوژی کرم گونه ایزینیا فتیدا آشنا کنیم و عزیزان بتوانند به راحتی این گونه را از گونه‌های کرم شناسایی کنند، همچنین حشرات مزاحم این گونه کرم را تا حدی معرفی کنیم. 
 
مورفولوژی عمومی کرمهای خاکی:
ساختار بدن:
بدن کرم متشکل از حلقه­ها یا دوایری است که بطور کم و بیش یکنواخت در طول بدن کرم، وجود دارند. برخلاف کرمهای استوانه­ای، گونه­های کمی از کرمها ممکن است در قسمت پشتی ـ شکمی پهن باشند. سطح پشتی بدن کرم با رنگ تیره­تر آن و خط تیره­ای که از وسط پشت کرم می­گذرد قابل تشخیص است. این خط همان رگ خونی پشت کرم است که درست در زیر پوست نیمه شفاف آن قرار دارد، و سطح شکمی کرم را نیز می­توان به وسیله پاپیل و سوراخهای تناسلی موجود در قسمت جلویی، شناسایی کرد.
 
حلقه­بندی بدن کرم:
بدن کرم حدوداً دارای صد تا صد و بیست بخش کوچک و حلقه­ای (metameressomites) است که بوسیله شکافهای دایره­ای مجزا یا شیارهای موجود بر روی بدنه، از یکدیگر جدا می­شوند. این تقسیم‌بندی تا قسمتهای داخلی حفرۀ بدن و سامانه‌های خاص درونی ادامه می­یابد.
 
کلیتلوم:
حدود دو سانتی متر در پشت انتهای جلویی یک کرم خاکی بالغ، حلقه­ای ضخیم یا قسمتی غده مانند وجود دارد که دیوارۀ بدن کرم در آنجا ضخیم­تر می­باشد. این قسمت از بدن کرم، کلیتلوم نام دارد. در نوع Metaphire posthum از کرمهای خاکی، کلیتلوم در حدود حلقه­های شماره 14، 15 و 16 از بدن کرم را شامل می­شود. در فصل تولید مثل، این کلیتلوم، یک کوکون یا بیشتر تولید می­کند که حاوی تخمک است.
 
بخش‌بندی:
براساس کلیتلوم، می­توان بدن کرم را به سه بخش تقسیم کرد: منطقه پیش از کلیتلوم، منطقه کلیتلوم و بخش بعد از کلیتلوم. بخش پیش از کلیتلوم در کرم M.posthama مشخصاً دارای 13 بند است. سر کرم به شکل مشخص و مجزایی نیست اما قطعه اول از بدن کرم که منطقۀ اطراف دهان نام دارد، دارای دهانی در نوک انتهایی و زایده­ای لُب مانند و گوشتی در قسمت پشت است که مانند یک کلاهک از دهان آویزان شده و پیش دهان نامیده می­شود.
 
ستا (موهای موجود بر روی بدن کرم):
هر بخش از بدن کرم بجز قطعات اول و آخر، دارای یک ردیف حلقوی استوانه­ای شکل (با ترتیب پری کتین) از 80 تا 120 موی ریز و زبر (chaetae) است که به شکل حرف S و زردرنگ می­باشد. این موها به گونه­ای هستند که نصف آنها در داخل دیواره بدنی کرم و نیم دیگر بصورت پس و پیش روی سطح بدن کرم قرار دارند و به کرم کمک می‌کنند تا بتوانند حرکت کند. بخشهای کلیتلومی کرم پیش از رسیدن به بلوغ دارای مو هستند اما با تشکیل کلیتلوم در زمان بلوغ، این موها نیز می­ریزند. موهای بدن کرم با چشم غیر مسلح دیده نمی­شوند و از نظر تعداد و ترتیب قرار گرفتن روی بدن کرم نیز متفاوت می­باشند.
 
انواع شکافها و روزنه­های موجود در بدن کرم:
1- دهان: دهان شامل سوراخی نسبتاً بزرگ و اریب در قسمت انتهایی جلوی بدن است که پیش دهان از قسمت پشت مانند یک لب از آن آویزان است.
2- مقعد: مقعد سوراخی کوچک، عمودی و شکاف مانند، در انتهای آخرین بخش بدن کرم می­باشد.
3- سوراخهای پشتی: این سوراخها در شیار میانی پشت کرم بوده و از بند 12 و 13 تا بند یکی مانده به آخر ادامه دارد که در هر شیار یک سوراخ بسیار کوچک وجود دارد که به نام سوراخهای پشتی، شناخته می­شوند.
مایعی colemic و شیری رنگ بطور مرتب و به میزان کم از این سوراخها به بیرون می­تراود تا دیوارۀ بدن کرم را برای انجام تنفس مرطوب نگهدارد. اگر چند قطره الکل قوی بر روی بدن کرم پاشیده شود، مشاهده می­شود که مقدار زیادی از این مایع از سوراخهای پشت یک کرم زنده بیرون می­ریزد. انواعی از کرمهای خاکی که در مناطق باتلاقی زندگی کرده و رطوبت زیاد را دوست دارند، فاقد این سوراخهای پشتی هستند (مانند نوع Drawida).
4- روزنه­های نفریدی: در این روزنه­ها معمولاً به تعداد 200 تا 250 سوراخ ریز nephridia پوستی هستند که بر روی سطح تمام قطعات بجز شش قطعه اول پخش شده­اند. در بخشهای کلیتلومی تعداد این سوراخها به 2000 تا 2500 عدد می­رسد.
5- سوراخهای کیسه اسپرم: در هر یک از چهار شیار میان قطعه‌ای بین بندهای 6-5، 7-6، 8-7 و 9-8 یک جفت روزنۀ کیسۀ اسپرم بیضی شکل در قسمت جانبی شکم وجود دارد.
6- روزنۀ تناسلی مونث: سوراخی ریز که روی خط وسط شکم و در بند چهاردهم قرار دارد.
7- روزنه­های تناسلی مذکر: یک جفت شکاف هلالی شکل که در قسمت جانبی شکم و روی بند هیجدهم قرار دارد.

 
ایزینیا فتیدا (Eisenia foetida)
کرمهایی قرمز متداول که به عنوان کرم ببری یا کرم کود نیز نامیده می‌شوند (Savigny, 1826). این کرم بیشترین میزان توجه را به خود جلب کرده است. دانشمندان و پرورش دهندگان کرم در کشورهای استوایی به هنگام تبادل اطلاعات و تجارب در مورد روشهای مناسب تولید ورمی کمپوست در مقیاس خانگی و عملیات در مقیاس­های متوسط و بزرگ انواعی از این کرمها مانند کرم حاره­ای (استوایی) آبی هند (Perrier, 1872). Perionyx excavates و خزنده شب آفریقایی Eudniluseugeniae اشاره می­کنند (Kingberg, 1867).
ایزینیا فتیدا که در اصطلاح کرم قرمز یا خزنده قرمز، کادیلاک کرمها نامیده می­شود در عمل کمپوست‌سازی بسیار ارزشمند است. کرمهای کمپوست‌ساز، به میزان زیادی بومی شده و با استفاده از مواد آلی بسیار غنی بخوبی رشد می­نمایند. این کرم­ها زباله­های آلی مختلفی مصرف کرده و از خود مدفوع دفع می­نمایند که یک اصلاح کنندۀ بسیار ارزشمند برای خاک می­باشد. کرم­های قرمز قادر به تحمل طیف وسیعی از شرایط زیست محیطی می­باشند و این قدرت تحمل نشان دهنده سازگاری آنها با سامانه‌های دارای فناوری پائین یا پیشرفته و شرایط گوناگون آب و هوایی است.
در سرتاسر دنیا کرم­های قرمز را بدلیل توانایی آنها در تبدیل بقایای آلی به ­ورمی کمپوست ارزشمند و سرشار از مدفوع کرم می­شناسند و هیچ محدودیتی نیز در میزان کود این کرمها وجود ندارد.
جمعیت این کرمها بنابر دسترسی به مواد غذایی، رشد کرده و تثبیت می­شود. کرمهای قرمز در تمام فصول و طول سال فعال می­باشند. اما کرمهایی که به عنوان طعمه ماهیگیری نیز استفاده می­شوند محیطهای کمپوستی یا کودی را ترجیح می­دهند و جمعیت آنها تابع شرایط کمپوست می­باشد. ماده آلی بازیافت شده که از روده کرم عبور کرده و سپس به شکل مدفوع یا کود کرمی دفع می­شود، سرشار از مواد مغذی و شبیه به خاکی با ساختمان دانه­ای خوب و مناسب می­باشد.
شاید بتوان گفت در کل جهان، گونه ایزینیا فتیدا از کرمهای خاکی بیشترین مورد استفاده را در فناوری تولید کود کرمی و تولید ورمی کمپوست دارد. زیرا این کرمها نیاز به مراقبت کمی دارند. در کشور هند، این کرمها در سرتاسر طبیعت پراکنده می­باشند و می­توان آنها را در جاهایی از قبیل فیلترها، مخازن، لجن و زباله­های فاضلاب یافت.
این کرمها تحت عناوین مختلفی از قبیل: کرم قرمز، کرم صورتی، کرم ارغوانی، کرم ببری، کرم طعمه و یا حتی کرمهای مورد استفاده در تولید کود کرمی یا ورمی کمپوست به فروش می­رسند. کرمهای زنده به رنگ ارغوانی یا قهوه­ای و یا حتی تیره­تر دیده می­شوند. مشاهدات دقیق نشان می­دهند که این کرمها در قسمت پشت خود نواری رنگی دارند و معمولاً در هر قطعه از بدن آنها، دو نوار دیده می­شود. رنگ بدن کرمها در قسمت شکم، کدرتر است. به هنگام بلوغ، طول کلیتلوم در کرمها به هفت الی نه قطعه می­رسد که بین قطعات 24، 25 یا 26 تا 36 می­باشد. این کرم­ها بسیار پرطاقت بوده و قادر به تحمل طیف وسیعی از نوسانات دما و رطوبت می­باشند. فرآیند تولید ورمی کمپوست در این نوع کرم نیز بدلیل سازگاری غذایی با مواد آلی، بسیار آسان انجام می­گیرد، یعنی این کرمها می­توانند از انواع گوناگون زباله­های آلی تجزیه‌پذیر تغذیه کنند. هر کرم می­تواند روزانه بطور میانگین هفت میلی‌گرم زباله را بازیافت نماید. همچنین سرعت رشد آنها نیز بالاست. کرمهای بالغ، وزنی معادل با 5/1 گرم داشته و حدود 50 تا 55 روز بعد از بیرون آمدن از کوکون قادر به تولید مثل می­باشند.
هر کرم بالغ می­تواند بطور میانگین در هر سه روز یک کوکون ایجاد کند که مدت 23 روز پس از آن از هر کوکون یک تا سه نوزاد کرم خارج می­گردد. اما تمام نوزادان خارج شده از کوکون زنده نمی­مانند. بطور میانگین تعداد این کرمها می­تواند تا سی برابر افزایش یابد. این کرمها در خارج از سفره­های غذایی خود حرکت نمی­کنند.
 
کرم خاکی و حشرات:
موش کور، دشمن اصلی کرم خاکی است. این جانور حشره خوار سیری ناپذیر بوده و به خوردن نوزاد کرم سفید و یا هر کرم خاکی که پیدا کند، بسیار علاقمند است.
نوزاد کرم به ریشه درختی که از آن تغذیه می­کند چسبیده و قادر به فرار نیست، در حالیکه کرمهای خاکی ارتعاشات زمین را به هنگام سوراخ کردن توسط موش، حس کرده و بسرعت اقدام به فرار می­کنند. از آنجائیکه سر و صدای ناشی از سوراخ کردن زمین، باعث می­شود که صدای فرار کرم خاکی به گوش نرسد، بنابراین موش خرطوم­دار از روش منحصر به فردی برای پیدا کردن کرم استفاده می­کند. بنابراین نه تنها کرم خاکی را پیدا می­کند بلکه می‌داند چطور آن را گاز بگیرد تا کرم دچار بیحسی شود اما نمیرد سپس کرم ­را در سوراخی زیرزمینی پنهان می­کند تا در فرصتی مناسب به سراغش رفته و آن را بخورد.
جانور دیگر حلزون گوشتخوار است. این حلزونها باریک و بلند بوده و دقیقاً برای حمله به حلزونی دیگر و بلعیدن آن مناسب می­باشند اما به کرمهای خاکی نیز بسیار علاقه دارند.
به هنگام کشت زمین، کرمهای خاکی ­از ارتعاشات تیلر فرار می‌کنند. (حتماً فکر می­کنند که یک موش کور بسیار بزرگ است) بنابراین کرمهای خاکی فعال گرفتار تیلر نمی­شوند. برخی از انواع کرمهای خاکی مانند نوعی که در شب حرکت می­کنند، دارای پنج قلب می­باشند.
بنابراین در صورت دو نیم شدن، نمی­میرند و سعی در ترمیم و بازسازی قسمت از دست رفته خود می­نمایند اما گاهی اوقات نیز نیمه سالم کرم دچار سردرگمی شده و کرمی با دو سر و دو دم بوجود می­آید.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
فصل چهارم
روش‌های تولید کود ورمی کمپوست
 
 
هدف از ارائه این فصل:
در این فصل سعی بر آن شده است که عزیزان علاقه‌مند را با روش‌های گوناگون تولید آشنا کرده و آموزش به صورت گام به گام به عزیزان داده شود تا بتوانند به راحتی به تولید کود ورمی کمپوست بپردازند.
با توجه به هدف، سرمایه، امکانات، روش تولید فرق می­کند، و ما سعی بر آن داریم که روش­های متفاوت که در ایران کارایی و صرفه­ی اقتصادی دارند را آموزش دهیم و در این مبحث ما به توضیح 4 روش زیر می­پردازیم. البته شایان ذکر است که کار اقتصادی خوب باید با حداقل سرمایه شروع و از سود کار، باید کار اقتصادی گسترش یابد و از نظر توجیه اقتصادی نیز به صرفه باشد و بر این مبنا ما از کاربرد وسایل اضافی و هزینه بر اجتناب و بر مبنای حداقل سرمایه‌گذاری پایه ریزی کرده­ایم:
انواع روش­ها:
1- روباز          2- سر بسته     3- با استفاده از مِش    4- خانگی
1- روباز: این روش بیش­تر برای بازیافت زباله­های شهری و هم­­چنین برای کسانی کاربرد خواهد داشت که دارای گاوداری و زمین شخصی در مجاور گاوداری بوده و هدف اصلی از بین بردن زباله یا رفع بوی بد حاصله از کود دامداری و ... خود می­باشد و کیفیت کود حاصله و همچنین راندمان تولید، هيچکدام اهمیت چندانی نخواهد داشت و نهایتاً در سال بیش از 2 مرحله نمی­توان برداشت نمود. ما این روش را برای مناطق گرمسیر در کشور بیش‌تر توصیه می­کنیم.
2- سربسته: در این روش سعی بر آن می­شود تمام شرایط بهینه گردد که هم کیفیت کود تولید و راندمان تولید کرم افزایش و همچنین بازه زمانی را می­توان کاهش داد و حتی می­توان 3 تا 4 بار در سال محصول برداشت نمود و برای کسانی که به عنوان شغل اصلی می­خواهند به این کار تولیدی نگاه کنند به خصوص در مناطق سردسیر توصیه می­گردد.
3- با استفاده از مِش: در این روش با افزایش تهویه سعی بر آن داریم که راندمان تولید کرم را به حداکثر برسانیم و تقریباً شبیه به روش سربسته و البته کمی هزینه­برتر می­باشد.
4- خانگی: همان طور که از اسم شیوه مشخص می­باشد برای منازل و در ابعاد بسیار کوچک و بسیار کم هزینه است و به هیچ­وجه احتیاج به خرید دستگاه مخصوص و خاصی نیست و خیلی راحت همان طور که در ادامه توضیح خواهیم داد. با کمترین هزینه می­توان به وسیله­ی این روش زباله‌های خانگی را بازیافت نمود.
 
شرایط تولید:
کف:
برای راه­اندازی کارگاه­های تولیدی اولین چیزی که باید مد نظر گرفته شود جنس کف می­باشد، در خیلی از فارم­های تولیدی در دنیا و حتی کشور عزیزمان ایران اسلامی، تولید‌کنندگان برای آن که هزینه­های تولیدی را کم کنند متأسفانه به کف سازی اهمیت چندانی نمی­دهند و نهایتاً با کوبیدن کف با غلتک اکتفا می­کنند که از نظر اقتصادی این کار اشتباه می­باشد، زیرا کرم­ها در شرایط نامساعد احتمالی خیلی راحت می‌توانند به خاک فرار کنند یا بعضی از عزیزان تولید کننده کف بستر را آسفالت می­کنند که این روش نیز به خاطر بوی بد ناشی از ماده­ی نفتی بودن آسفالت، که کرم­ها به آن بسیار حساس می­باشند معایب خاص خود را دارا می­باشد.
دو شاخصه­ی اصلی برای کف باید در نظر گرفته شود اول اینکه جنس کف چه چیزی باشد که کرم­ها قدرت نفوذ به آن را نداشته باشند و دوم آب در زیر تل­ها تجمع نیافته که این امر موجب غرقاب شدن محیط و از بین رفتن کرم­ها می­گردد.
جنس کف باید از سفال باشد در وحله­ی اول اینکه از جنس خاک می‌باشد و کرم­ها می­توانند به آن نزدیک و در نزدیکی آن تکثیر فراوان داشته باشند. در وحله­ی دوم اینکه مقاوم می­باشد و کرم­ها نمی­توانند از آنجا فرار کنند و در وحله­ی سوم اینکه آب اضافی را جذب می­نماید.
در عَمَل و از نظر اقتصادی استفاده از سفال ممکن نیست، ما به جای سفال از آجر cm20 به علاوه­ی سیمان­کشی cm1 استفاده می‌کنیم، در این روش باید خیلی مواظب بود که در بین آجرها جایی خالی نماند زیرا کرم­ها از آن درز و شکاف فرار می­کنند.
باید مد نظر داشت از سیمان نیز می­توان به عنوان جنس کف استفاده نمود ولی معایب خاص خود را دارا می­باشد که یکی نسبت رسانایی بیش­تری است که در مقابل آجر دارد و­ مخصوصاً در تابستان­ها گرما را از عمق زمین به ­بالا منتقل می­کند که ­در نتیجه تبخیر در پشته‌های کود افزایش می­یابد و مجبوریم برای برآورده کردن رطوبت مورد نیاز دفعات آبیاری را افزایش دهیم (هزینه­ی تسهیلات انرژی) افزایش می­یابد و دلیل دیگر مشکل غرقاب شدن محیط می­باشد بدین شکل که اگر در سامانه شیاربندی جایی مشکلی پيدا کند به دلیل تجمع آب و غرقاب شدن محیط تلفات کرم را در پی خواهیم داشت.
قابل ذکر است که گاهی از مواقع ممکن است از نظر مالی به صرفه نباشد که ما بخواهیم کف را آجر و یا سیمان بکنیم و یا در محیط سرپوشیده که برای مدت زمان معین اجاره کرده­ایم بخواهیم کف را ترمیم و یا شیب مناسب اعمال کنیم و یا اجازه شیاربندی را به ما ندهند، در این هنگام ما با همفکری فراوان به این روش در کشور عزیزمان دست یافتیم که مي­توان از تورهایی به ابعاد مربع cm25 و پهنای cm90 استفاده نمود. در این روش با آجرهایی cm20 تورها را از زمین ارتفاع داده و آن گاه یک توری بسیار ریز بر روی آن قرار خواهیم داد. در این روش نه تنها مشکل زهکشی به خوبی حل خواهد شد بلکه به دلیل تهویه­ی خوبی که از کف می­گردد، راندمان تولید کرم نیز به طرز باور نکردنی افزایش می­یابد. این روش را اولین بار در شهر اردبیل با همکاری مهندس نوری، مهندس رسولی، مهندس تره باری ایجاد کردیم.
ابتدا ما 8 عدد آجر cm 20 را بر روی زمین به­طوری که با یکدیگر تقارن داشته باشند گذاشته آنگاه تورهایی به ابعاد مربع cm25 و پهنای cm90 و طول m3 بر روی آن قرار داده و سپس توری بسیار ریز را بر روی آن قرار می‌دهیم و به نحوی که در ادامه بیان می‌گردد تل‌بندی و سایر مراحل را انجام می‌دهیم.
 
توجه: علاوه بر کف سازی باید دور تا دور دیوار cm20 کشید برای جلوگیری از فرار کرم­ها و به یک سایه­بان نیز در مناطق گرمسیری در کشورمان احتیاج می­باشد و همچنین در زمستان­ها باید با برگ درختان، هوا را محبوس و گرما را حفظ و با نایلون کشی جلوی غرقاب شدن تل­ها را ناشي از باران گرفت و در طول روز چند بار نایلون را برداشته تا هوادهی صورت بگیرد.
ما قبل از اینکه بخواهیم شیاربندی در کف را برای عزیزان توضیح بدهیم به تل­بندی پرداخته­ایم تا قسمت شیاربندی بهتر متوجه دوستان علاقه­مند تولید گردد.
 
تل‌بندی:
به پشته­های کود در این سامانه تل گفته می­شود و هدف ما در تل‌بندی بر این شکل می­باشد که از حداقل فضا حداکثر استفاده گردد.
در منابع مختلف عرض و ارتفاع تل به صورت‌های متفاوتی ذکر گردیده است ولی ما با استفاده از منابع معتبر و آزمایشات متعددی که انجام داده­ایم بهترین عرض و ارتفاع تل را به شرح زیر در نظر می­گیریم: cm90 پهنای تل و ارتفاع cm50 که البته به خاطر افت کود بعد از آبیاری ما ارتفاع را هم پیشنهاد می­کنیم عزیزان cm55 در نظر بگیرند.
در این طول و ارتفاع هم رطوبت را می­توان به خوبی تأمین و pH به راحتی تحت اختیار و تهویه به خوبی اعمال می­شود و راندمان کار بالا می­رود.
در خیلی از منابع و خیلی از دوستان صاحب نظر بیان می­دارند که طول تل اختیاری می­باشد اما با توجه به آزمایش­های اینجانب و همکاران اگر از طول تل کاسته و به تعداد تل‌ها افزوده گردد خیلی جواب بهتری خواهید گرفت.
زیرا از یک طرف به دلیل افزایش سطح تماس با هوا راندمان کاری افزایش می­یابد و از طرف دیگر اگر احیاناً به هر دلیل مشکلی در یکی از تل­ها پیش آمد ضرر کمتری را تولید کننده متحمل می­گردد.
با توجه به عبور و مرور کارگر باید ابتدا کنار دیوار را یک متر خالی گذاشت و همچنین شایان ذکر است در بین هر دو تل cm10 فاصله قرار دهیم، به خاطر اینکه هم توانسته باشیم از حداقل فضا حداکثر استفاده را کرده و همچنین تهویه به خوبی انجام گرفته و مشکلی از این بابت رخ ندهد.
توجه: در روش استفاده از مش پهنای تل را تا cm120 نیز می‌توان به راحتی افزایش داد.
 
شیاربندی:
در روش استفاده از مش احتیاج به سامانه شیارکشی نداریم و خیلی راحت لجن حاصله و تجمع یافته را با یک لجن کش پس از هر آبیاری می­توان از محیط به بیرون از محیط منتقل کرد. اما در روش­های روباز و سربسته ابتدا می­باید در راستای طول در یک طرف در جهت شیب یک شیار سرتاسری کشید تا آب از این طریق به بیرون منتقل گردد و لجن در بیرون مثلاً در یک چاه جمع‌آوری گردد.
(ضمناً شیب باید به گونه­ای باشد که آب بر روی زمین تجمع پیدا نکند.)
همان طور که مستحضر می­باشید بین دو تل cm10 فاصله می‌باشد که باید بینابین cm10، یعنی cm5 از هر تل فاصله داشته باشد، شیاری عمود به جوی اصلی درآورده و مقداری آن را اُریب درآورده تا جریان آب بهتر صورت گیرد.
این شیارک­ها به این خاطر می­باشند که احیاناً اگر جایی محیط غرقاب پیش آمد آب در شیارک­ها افتاده و به جوی اصلی انتقال یابد.
ضمناً شیب محیط بستگی به طول تل­ها دارد. هر چه طول تل بیش­تر به طور حتم شیب نیز بیش­تر می­باشد و اصل کلی که باید مدنظر گرفت آب بر روی زمین جمع نشود.
نحوه­ی تل‌بندی:
بعد از اتمام کف سازی و شیاربندی ما می­خواهیم زباله یا هر چیز دیگر که قبلاً مواد مجاز شرح داده شده را به کود ورمی کمپوست تبدیل نماییم و اگر قرار است بر روی آشغال کار کنیم مقداری کاه و کلش در کف تل ریخته آن گاه تا cm10 کود حیوانی ریخته و آن گاه آشغال را می­توان به تنهایی یا با کود حیوانی قاطی کرد و بر روی آن ریخته و تل را کامل کنیم.
 
اگر هدفمان تولید کود ورمی کمپوست است از کود حیوانی مخلوط می‌کنیم اما باید یادآور شوم که کاه و کلش از کیفیت کود حاصله کاسته اما راندمان تولید کرم افزایش می­یابد.
یکی دیگر از کارهای بسیار مهم برای افزایش تهویه اضافه کردن ساقه­ی ذرت در تل می­باشد بدین صورت که ساقه­های ذرت را به طول 15 تا 20 سانتی­متر بریده و در داخل تل زمانی که به ارتفاع cm15 رسید قرار می­دهیم و یک محیط بسیار ایده­آل برای پرورش کرم­ها می‌باشد و کرم­ها در درون ساقه­ی ذرت شروع به تکثیر می­کنند.
در روش استفاده از مش ابتدا روزنامه خورده به علاوه­ی کاه و کلش ریخته و آن گاه سایر مراحل بالا انجام می­پذیرد.
توجه: همان طور که در مباحث قبلی نیز بیان گردیده اگر کیفیت کود ورمی کمپوست و راندمان تولید کرم مهم باشد کود حیوانی فوق‌العاده بهتر است.
توجه: در بین کودهای حیوانی از کود مرغی به علت اسیدی بودن نمی­توان استفاده نمود و همچنین کود اسب یک ویروس خطرناک به اسم تیتانوس دارد که برای مشاوره ، راه اندازی ، نظارت ، خرید و فروش ورمی کمپوست ایلیا...